~ Pengasas
:
Putera
Raja Palembang iaitu Parameswara merupakan pengasas kepada Kesultanan Melayu
Melaka yang diasaskan pada sekitar abad ke-15 . Bermula apabila kerajaan
Sriwijaya telah diserang oleh kerajaan Majapahit pada tahun 1391 . Kerajaan
Majapahit telah menguasai kawasan-kawasan Srivijaya termasuk Palembang dan
Temasik . Parameswara dan pengikutnya telah berundur dari Palembang dan pergi
ke Temasik . Di Temasik , Parameswara ingin memajukan negeri ini dengan
mewujudkan semula kegemilangan Srivijaya . Oleh kerana Temasik telah pun
mempunyai politiknya tersendiri - dibawah naugan kerajaan Ayudhya , Siam ,
Ayudhya telah membuat serangan keatas Temasik ( Singapura ) . Hal ini
memyebabkan Parameswara dan pengikutnya telah pun berundur ke Muar . Selepas di
Muar , Putera Raja Palembang dan pengikutnya telah meneruskan perjalan menuju
ke utara melalui Sening Ujang dan Bentam . Akhirnya , mereka tiba di sebuah
perkampungan nelayan yang pada masa itu penduduknya cuma Orang Melayu , Orang
Laut dan Orang Asli .
Disebabkan
peristiwa dimana seekor pelanduk kecil menendang anjing buruannya , Parameswara
telah memilih temoat tersebut untuk mendirikan kerajaan . Nama Melaka juga
diberi sempena daripada pokok yang menjadi teduhan Parameswara pada ketika itu
, iaitu Pokok Melaka
~Perkembangan
Politik di Melaka :
Pelbagai
kemudahan yang telah disediakan oleh Parameswara dalam usaha beliau untuk
memajukan Melaka . Antara perancangan yang bijak dan usaha yang gigih
dilaksanakan oleh Parameswara adalah kemudahan membaiki kapal , bekalan makanan
dan air bersih , tenaga kerja dan tempat penginapan khusus untuk para pedagang
daripada pelbagai bangsa . Pada tahun 1403 , seorang duta dari negara China ,
Laksamana Yin Ching telah melawat Melaka dan membawa sedikit hadiah untuk
Parameswara . Pada waktu itu juga , maharaja China dari Dinasti Ming iaitu ,
Maharaja Yung Lo juga telah datang melawat Melaka kerana mengetahui tentang
kedudukan Melaka dari utusan dan saudagar-saudagar yang dari Timur Tengah .
Pada
tahun 1405 , Kedaulatan Melaka telah diiktiraf secara rasmi dan Parameswara –
pemerintah pada ketika itu , telah pun ditabalkan sebagai raja . Sebagai tanda
pengiktirafan , Melaka telah dikurniakan payung kuning , cap mohor dan persalinan
pakaian dan sebuah prasasti oleh Laksamana Cheng Ho dari China pada tahun 1409
. Melaka merupakan kerajaan pertama negara Asia yang menerima penghormatan ini
. Selain itu Parameswara telah pun meminta memohonan perlindungan keselamatan
dari negara China . Oleh itu , Melaka terselamat daripada serangan Siam dan
Majapahit . Melaka sedia untuk menghantar ufti ke negara China dan menjadi
negara naugan China. Hubungan baik antara China dan Melaka memberi peluang
kepada Melaka untuk mengukuhkan lagi kedudukan dan prestijnya.
· ~Pemerintahan
Kerajaan Melaka :
Apabila pemerintahan kerajaan Melaka
mula memeluk agama Islam, pemerintahnya digelar ‘Sultan’ dan ‘Syah’ . Ramai
pengkaji sejarah bersetuju bahawa Parameswara – Iskandar Syah (nama dalam
Islam) merupakan pemerintah Melaka yang pertama yang memeluk agama Islam. Ini
kerana pada tahun 1414 , beliau telah berkahwin dengan Puteri Pasai
Bil
|
Nama
Pemerintah
|
Tahun
Memerintah
|
1
|
Parameswara/Iskandar
Syah
|
1262
- 1281
|
2
|
Sultan
Makota Iskandar Syah
|
1281
- 1283
|
3
|
Sultan
Mahmud Syah
|
1283
- 1339
|
4
|
Sultan
Abu Syahid
|
1339
- 1340
|
5
|
Sultan
Muzaffar Syah
|
1340
- 1378
|
6
|
Syah
Mansur Syah
|
1378
- 1449
|
7
|
Sultan
Alauddin Riayat Syah
|
1449
- 1481
|
8
|
Sultan
Mahmud Syah
|
1481
- 1510 & 1531 - 1528
|
9
|
Sultan
Ahmad Syah
|
1510
- 1513
|
Sumber
: Abdul Rahman bin Ismail , et al., Penemuan Tarikh Baru Pengasasan Empayar
Kerajaan Melayu Melaka 1262 , Melaka : IKSEP dan Kerajaan Negeri
Melaka , 2012 .
Jadual diatas menunjukkan nama
pemerintah dan tahun pemerintahan Sultan- sultan Melaka mengikut pandangan
sarjana terkini. Sistem pemerintahan ini disebut ‘raja mutlak’ yang bermaksud
kedudukan dan hak raja tidak boleh dipersoalkan dan digangu gugat . Kuasa dan
hak raja juga berkait rapat dengan beberapa konsep yang menjadi fahaman dan
amalan masyarakat pada waktu itu . Konsep ‘taat setia’ , ‘derhaka’ , ‘daulat’ ,
‘tulah’ dan ‘nobat’ merupakan salah satu konsep yang menjadi fahaman dan amalan
masyarakat pada ketika itu. Konsep-konsep ini juga berkait rapat dengan
protokol diraja yang melibatkan bahasa istana dan alat pembesar istana. Antara
bahasa istana yang sering digunapakai adalah seperti ‘titah’ , ‘patik’ dan
‘hamba’ . Ada juga istilah lain seperti ‘beradu’ yang bermaksud tidur dan ‘mangkat’
yang bermaksud mati/meninggal dunia.
- Sistem
pentadbiran :
Sistem ini dipanggil sebagai ‘Sistem
Pembesar Empat Lipatan’ . Sistem ini diwujudkan bagi melicinkan urusan
pentadbiran kerajaan Melaka . Peranan yang dimainkan oleh empat pembesar utama
iaitu , Bendahara , Penghulu Bendahari , Temenggung dan Laksamana berkait rapat
dengan sistem pentadbiran kerajaan Melaka.
Sultan
yang akan mengetuai teraju pemerintahan yang dibantu oleh kumpulan pembesar
yang menjadi pegawai tadbir kerajaan Melaka . Antara peranan sultan adalah
menyelaraskan semua kegiatan ekonomi , menjadi lambing perpaduan rakyat ,
mengetuai hubungan diplomatik , menjadi ketua agama Islam dan adat istiadat
Melayu , mengetuai angkatan tentera seterusmya melantik sultan negeri .
Pembesar Berempat yang membantu Sultan Melaka pula mempunyai tugas dan
tanggungjawabnya masing-masing .
Bendahara
merupakan menteri utama yang bertindak sebagai penasihat kanan raja . Beliau
mestilah berketurunanraja dan mempunyai pertalian darah dengan raja . Beliau
juga akan memangku tugas sultan ketika sultan gering atau keluar negara.
Bendahara juga dilantik untuk menjadi Ketua Hakim dan menjadi ketua turus
angkatan perang . Antara tokoh yang pernah memegang jawatan sebagai Bendahara
adalah Bendahara Paduka Raja Tun Perak dan Bendahara Seri Maharaja Tun Mutahir
.
Penghulu
Bendahari bertanggungjawab untuk memunggut cukai dan hasil negeri . Beliau juga
yang mengawal perbendaharaan negara dan menjadi ketua urusetia istana . Selain
itu , menyimpan daftar hamba raja dan ketua bagi semua Syahbandar juga merupakan
salah satu tugas yang dipikul oleh Penghulu Bendahari . Parameswara telah
mewujudkan jawatan ini semasa memerintah Temasik . Seri Nara Diraja telah
memegang jawatan ini .
Temenggung
berperanan sebagai pelaksanaan atau ketua undang-undang , peraturan negeri dan
keselamatan . Digelar sebagai Ketua Polis Negara dan juga akan menguruskan
protokol istana dalam soal adat istiadat . Selain itu , Temenggung juga akan
menjadi hakim di darat dan penguasa Bandar dan kota Melaka . Jawatan ini mula
wujud di Melaka dan Seri Maharaja Tun Mutahir pernah jawatan ini .
Laksama
merupakan ketua angkatan laut dan pengawal peribadi raja . Laksamana juga digelar ‘raja di laut’ dan
mengetuai semua pahlawan kerajaan . Selain itu juga , Laksamana juga akan
mengetuai utusan diraja ke seberang laut dan merupakan ketua duta . Jawatan ini
diperkenalkan pada zaman pemerintahan Sultan Mansor Syah yang pernah dipengang
oleh Hang Tuah .
Selain daripada empat orang pembesar
utama ini , telah wujud golongan pentadbir yang juga merupakan antara yang
terpenting dalam Sistem Pemerintahan Kesultanan Melayu Melaka iaitu Syahbandar
dan Hulubalang Besar . Syahbandar merupakan pegawai pelabuhan dimana terdapat
empat orang Syabandar yang akan bertugas diperlabuhan Melaka : -
1
|
Syahbandar yang menguruskan pedagang-pedagang dari
Gujerat .
|
2
|
Syahbandar
yang menguruskan pedagang-pedagang dari Bengal,
Pegu dan Pasai .
|
3
|
Syahbandar
yang menguruskan pedagang-pedagang dari Kepulauan
Melayu .
|
4
|
Syahbandar
yang menguruskan pedagang-pedagang dari China
, Champa ,dan Pulau Liu Kiu .
|
Hulubalang
Besar pula sebagai panglima perang , ulama , mandulika , tentera , mantra ,
Seri Bija Diraja , bentara , chetria , orang kaya dan bangsawan yang lain
mewakili pembesar 8 , 16 dan 32 . Corak pentadbiran sebegini membentuk ‘Sistem
Kebangsawanan’ di Melaka . Selain itu juga sistem ini melahirkan dua golongan
masyarakat iaitu golongan pemerintah dan golongan diperintah selain melahirkan
kerabat diraja .
Untuk
membentuk sebuah kerajaan Melaka yang kuat dan maju , pembesar perlu menegakan
dan mempertahankan kedaulatan sultan serta menyokong dan memberikan taat setia
kepada sultan . Pembesar-pembesar ini juga telah diberi kuasa dan
dipertanggungjawabkan untuk mentadbir wilayah dan sungai-sungai tertentu untuk
meningkatkan sokongan mereka kepada sultan seterusnya memuggut cukai dari
kawasan-kawasan yang ditadbir mereka . Kawasan ini dipanggil sebagai kawasan
pengangan .
PEMBESAR
|
WILAYAH/SUNGAI
PENGANGAN
|
Bendahara
|
Muar dan Bentan
|
Penghulu
Bendahara
|
Sening Ujung dan Kampar
|
Temenggung
|
-
|
Laksamana
|
Siantan dan Sungai Raja
|
Syahbandar
|
Perlabuhan di
Gujerat , Benggal , Pegu ,dan lain-lain.
|
Hulubalang
Besar
|
Temasik ( Singapura )
|
Kawasan-kawasan
memunggut cukai ini dipanggil kawasan makanan dan para pembesar ini perlu
menghadap dan mempersembahan ufti atau hasil kawasan masing-masing kepada
sultan .